- Czy Mickiewicz został otruty – pyta Rymkiewicz, zgodnie z konwencją eseju, który bardziej zadaje pytania niż udziela na nie odpowiedzi (jak same dzieła Wieszcza zresztą)...

To kolejna z części cyklu mickiewiczowskiego - który po śmierci Autora – przechodzi do historii polskiej eseistyki jako jego jedno z jej szczytowych osiągnięć. I jest tu ten Rymkiewicz, którego lubię najbardziej: rozbierający na czynniki pierwsze nie tylko dzieła Wieszcza, ale i jego samego.

Same tu szczegóły, które nikogo wcześniej nie obchodziły. Mamy tu zatem zagadkowe ”wilcze oczy” w łozach przy dworze w Soplicowie w piękny letni dzień (co niemożliwe). Autor udowadnia, ze Hrabia nosił kolczyki (w poemacie mowa o „zauszniczkach” i „delikatnym uszku” Horeszki). Odkrywa, ze Wieszcz o mało się nie utopił, płynąc w Kownie na drugi brzeg Niemna. Opisuje jego mieszkania, czyli stancje, podczas studiów w Wilnie („żydowski szynk”?). Pyta, jaka była odległość miedzy Soplicowem a dawnym zamkiem Horeszków, bo Wieszcz wszelkie miary poplątał oraz gdzie był pałac Hrabiego, skoro w tekście wręcz go nie ma. Czym jest do diabła ten osławiony „świerzop”. Czemu Mickiewicz „mordował” poezje Słowackiego i dlaczego w 1844 r. sam porzucił poezję…

I konkluzja o ”Panu Tadeuszu: ”Choć czytamy go od stu kilkudziesięciu lat, wciąż prawie nic o nim nie wiemy, bowiem nie chce on się ujawnić, nie chce nam wyjawić swej tajemniczej istoty, nie chce nam nawet powiedzieć, dlaczego tak tajemniczo tutaj istnieje”. To samo dotyczy zresztą „Dziadów”, jeszcze bardziej niepojętych niż ta epopeja.

No i jeszcze najważniejsze: według Autora okazje do otrucia Mickiewicza w Stambule miały trzy osoby: jego sekretarz Armand Levy, służący Henryk Służalski oraz miejscowa „pani Rudnicka”. „Teraz możemy pytać o powody” – kończy w zawieszeniu Rymkiewicz.

Nigdy nikt na to nie odpowie, nawet jeśli uznamy, ze pytanie jest zasadne, a tego nikt wszak nigdy nie przesądzi – chyba, że nieobliczalny jak zawsze IPN zarządzi na Wawelu kolejną ekshumację, ….