<pre><code>Książka stanowi próbę monograficznego ujęcia problemu recepcji siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego w polskiej literaturze powojennej. O skali powziętego przez autorkę zadania świadczy to, że przedmiotem jej badań są nie tylko siedemnastowieczne obrazy holenderskie i, odnoszące się do nich, polskie utwory literackie, ale również teksty dziewiętnastowiecznych pisarzy i krytyków (najczęściej francuskich), które ukształtowały tak zwany mit Holandii złotego wieku. Autorka zaznajamia czytelnika z historycznie uwarunkowanymi, zmieniającymi się modelami percepcji siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego. Oryginalnym osiągnięciem jest wypracowany przez badaczkę klucz genologiczny, będący konsekwencją historycznoliterackiej tezy na temat zapośredniczenia polskiej dziewiętnastowiecznej recepcji malarstwa holenderskiego złotego wieku z zachodnioeuropejskiej dziewiętnastowiecznej literaturze i krytyce artystycznej. Okazuje się, że pisarze, tacy jak Czapski, Herling-Grudziński, Miłosz, Herbert, Zagajewski, Wencel – by wymienić tylko niektórych bohaterów książki – podobnie jak niegdyś Fromentin, Thoré, Balzac, postrzegają pejzaże, sceny rodzajowe, martwe natury i portrety (w tym także portrety zbiorowe i autoportrety) jako gatunki „typowo holenderskie”; poddają rewizji pojęcia, takie jak realizm i rodzajowość, o Varmeerowskim Widoku Delft nie potrafią mówić bez odniesienia do Proustowskiego petit pan de mur jaune, martwe natury „czytają” poprzez Chardina i Cézanne’a czy wskrzeszają mit Rembrandta-autoportrecisty, dokonującego analizy własnego „ja”. Na uwagę zasługuje również rozbudowana, szczegółowa analiza nie ukończonego zbioru esejów Herberta o małych mistrzach holenderskich – Willemie Duysterze, Pieterze de Hoochu, Hendricku Avercampie, Herculesie Segersie i Pieterze Saenredamie. Autorka tropi niezlokalizowane przez Herberta cytaty, odkrywa źródła jego nawiązań, docierając do opracowań i katalogów, z których pisarz korzystał, przygotowując tom Mali mistrzowie. Jednak opracowane badania mają nie tylko dokumentalistyczny charakter, autorka stawia bowiem tezę na temat Herbertowego projektu małej , „skrajnie subiektywnej” historii sztuki, a także przybliża czytelnikowi mniej znanych w Polsce malarzy, których artystyczna ranga domaga się – co Herbert wielokrotnie podkreślał – docenienia. Część I. Pisarz w roli historyka sztuki Wstęp / 9 Rozdział 1. Pejzaż / 31 „Krajobrazy w ramach” – Pankiewicz, Makowski, Cybis i Herbert śladami siedemnastowiecznych pejzażystów holenderskich (oraz Fromentina) / 31 Petit pan de mur jaune – Czapski, Grudziński i Herbert wobec proustowskiej wizji widoku delft / 63 Rozdział 2. Malarstwo rodzajowe / 103 „Otwarte szeroko drzwi zapraszają”, czyli pisarze zaglądają do holenderskich wnętrz / 103 „W namalowanej ciszy i skupieniu” – literackie próby indywidualizacji bohaterek scen rodzajowych Vermeera / 127 Rozdział 3. Martwa natura / 161 Między malarskim a literackim widzeniem rzeczy – siedemnastowieczna martwa natura holenderska w refleksji Czapskiego i Herberta / 161 Realizm metafizyczny – Miłosz i „Holendrzy malujący martwe natury” / 193 Rozdział 4. Portret / 221 Kłopoty z podmiotowością w poetyckich rozważaniach nad siedemnastowiecznym holenderskim malarstwem portretowym / 221 Ludzka twarz malarza – auto portrety Rembrandta w zwierciadle literatury / 238 Część ii. Mali mistrzowie Zbigniewa Herberta – próba rekonstrukcji Nota edytorska / 281 Wstęp. „Historia sztuki skrajnie subiektywna” / 283 W poszukiwaniu genezy pojęcia petits maîtres / 284 Historia sztuki okiem amatora / 291 Rozdział 1. „Malarz wielkiej proustowskiej melancholii” – Willem Duyster / 297 „Proces rehabilitacyjny/ 299 Dolce far niente / 306 „Dojrzała melancholia” / 311 Rozdział 2. „Poeta domu” – Pieter de Hooch / 327 Malarz mieszczańskich wnętrz / 328 „Dom jako kosmos moralny” / 337 Rozdział 3. „Malarz czwartej pory roku” – Hendrick Avercamp 347 Avercamp–Bruegel (i flamandzka tradycja pejzażu) / 352 Przyczynek do biografii artysty z Kampen / 355 Pejzaż zimowy ze ślizgawką – ćwiczenia z ekfrazy / 360 „Mały ekskurs w dziedzinę holenderskich obyczajów hibernalnych” / 366 Naiwność, czyli „cnota pokory wobec rzeczywistości” / 373 Rozdział 4. „Ostatni wizjoner gór w niderlandach” – Hercules Segers / 381 „Odkrycie” Segersa / 383 Dzieje wpływów / 386 Wrażliwość pisarza / 394 Rozdział 5. „Portrecista architektury” – Pieter Saenredam / 401 „Perspektywy” Saenredama / 401 Tajniki warsztatu / 416 Przeciwko abstrakcji / 425 Et exaltavit humiles / 439 Zakończenie / 443 Nota bibliograficzna / 447 Bibliografia / 449 Spis ilustracji / 469 Summary / 471 Indeks osobowy / 479</code></pre>