Wleń Osadnictwo średniowieczne Zamek

Uniwersytet Wrocławski Instytut Archeologii

Wleński mikroregion osadniczy w X-XVIII wieku Przemiany krajobrazu kulturowego

Redakcja Jerzy Piekalski

Wrocław 2017

Archeologiczne badania Wlenia miały do niedawna charakter tradycyjnych wykopalisk. Koncentrowały się na elitarnym centrum – na zamku stanowiącym historyczną dominantę mikroregionu. Trwają one z przerwami od końca lat 80. XX wieku, a poczynione, dość nieoczekiwane odkrycia otworzyły nowy rozdział dyskusji nad początkami zamków na Śląsku i w Polsce. Dostępne w tej chwili metody otwierają szansę znaczącego poszerzenia spektrum badań, budowę nowego kwestionariusza pytań i kompleksowe naświetlenie procesów osadniczych, warunkowanych cechami środowiska naturalnego, czynnikami społecznymi i gospodarczymi. Celem zespołu autorskiego było wyjście poza dotychczasowy horyzont badań, poza niewątpliwie warty uwagi zamek, i próba analizy mikroregionu tworzonego w obrębie jego szerokiego zaplecza. Mikroregion ten rozumiemy jako strefę oddziaływań zamku i miasta Wleń, przybierającą w późnym średniowieczu administracyjną, bądź sądowniczą postać okręgu określanego jako dystrykt, bądź też weichbild. Jednostka ta dała początek „małej ojczyźnie”, wspólnocie tworzącej miasto i gminę w czasach nowożytnych i najnowszych. Zasięg historycznego dystryktu zmieniał się w czasie i nie jest łatwy do ustalenia. Jego określenie jest raczej jednym z celów analizy. Tym samym zakres terytorialny naszego opracowania jest tylko przybliżony, obejmujący obszary wsi wymienianych w przekazach pisanych w konotacji z Wleniem. Dolną granicę czasu, jakim się zajęliśmy, wyznaczają najstarsze zabytki archeologiczne pozyskane na wleńskim zamku, datowane na X wiek. Górna cezura to schyłek nowożytności, który we Wleniu widzielibyśmy w czasach napoleońskich. Uważamy, że odbudowa  miasta po zniszczeniach 1813 r. i następująca po niej industrializacja wymagają odrębnego opracowania, inaczej zorientowanego źródłowo i metodycznie. Tak więc działania zespołu autorskiego ukierunkowane były na budowę interdyscyplinarnej podstawy źródłowej do analizy warunków oraz przebiegu historycznego rozwoju mikroregionu w czasach przedindustrialnych.

Uwagi wstępne (Jerzy Piekalski).

Przyrodnicze podstawy zagospodarowania mikroregionu osadniczego Wlenia  – surowce mineralne oraz warunki glebowe (Małgorzata Wistuba) .... 9.

Próba rekonstrukcji granic dystryktu wleńskiego (Anna Łuczak) ......... 17 Uwarunkowania lokalizacji stanowisk osadniczych (Anna Łuczak) ........25

Dzieje zamku Wleń (Mateusz Goliński) ...... 35

Rekonstrukcja form osadniczych na Górze Zamkowej (Anna Łuczak, Jerzy Piekalski) ….43

7. Analiza krajobrazu kulturowego dystryktu wleńskiego na podstawie danych ALS (Maria Legut-Pintal) .............. 55

Wyniki badań nieinwazyjnych przeprowadzonych w Dębowym Gaju, gm. Lwówek Śląski i w Łupkach, gm. Wleń w 2014 r. (Mirosław Furmanek) ..... 71

Próba rekonstrukcji pierwotnego układu przestrzennego miasta Wleń (Małgorzata Chorowska) ......85

Znaki graniczne z okolic Wlenia (Anna Łuczak, Jerzy Piekalski) ........ 91

Próba rekonstrukcji rozwoju sieci dróg w obrębie dystryktu wleńskiego (Anna Łuczak) .....97

Relikty prawa penitencjarnego w krajobrazie mikroregionu Wlenia (Paweł Duma, Anna Łuczak) ...... 105

Krajobraz kulturowy historycznego mikroregionu wleńskiego. Zakończenie (Jerzy Piekalski) ......121

Aneks 1.  Okręg wleński – „Lähne weichbild” do końca XVIII wieku w zasobach archiwalnych (Ivo Łaborewicz) .......125

Aneks 2.  Katalog nowo odkrytych stanowisk związanych z górnictwem złota (Maria Legut-Pintal) ......... 149

Aneks 3.  Katalog znaków granicznych wokół miast i zamku Wleń (Anna Łuczak, Jerzy Piekalski) ...... 159

Literatura....... 183

Spis ilustracji ......... 191

Autorzy ......... 199