Żanna Komar, Stanisławów miasto i architektura 1918-1939, KEW 2023

Stanisławów 20/XX to fragment pięknej architektonicznej opowieści o Polsce z czasów, gdy kraj odradzał się ze zgliszczy I wojny światowej. Żanna Komar zaprasza czytelników na południowy wschód Rzeczypospolitej. W okresie międzywojennym łączyły się tam łagodny prowincjonalizm i nowoczesne idee modernistyczne. Autorka, dociekliwa badaczka architektury, prezentuje obraz wielokulturowego miasta jako wyspy optymizmu i twórczych żywiołów.

Książka zawiera również spis architektów stanisławowskich z krótkimi biogramami. Układają się w mozaikę złożonych tożsamości i zaskakujących doświadczeń. Żanna Komar oddała tym sposobem hołd budowniczym, którzy choć często pozostawali niewidoczni, stworzyli piękno wciąż przebłyskujące spod grubej warstwy historii.

O architekturze Stanisławowa, jak i całej historii dwudziestolecia miedzywojennego na tym wieloetnicznym i wielokulturowym terenie, opowiada się kilkoma odmiennymi językami. Jest Stanisławów, polskie miasto, centrum wojewódzkie na południowo-wschodnim krańcu odrodzonej Rzeczypospolitej. Jest ukraiński Stanisławów, była stolica Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Jak również jest Stanisławów, miasto czterdziestu synagog, siedziba chasydów i ortodoksów, ośrodek haskali i syjonizmu. Każda z tych rzeczywistości, która dzisiaj kształtuje fundamentalnie różne perspektywy historiograficzne, już wtedy kierowała się własna, oddzielna od innych logika, miała swoje języki, zakres pojęciowy, skojarzenia, ukryte sensy, jawnych i potajemnych bohaterów.